Pháp Nhãn Văn Ích
Giới thiệu
📀 Ngài Pháp Nhãn Văn Ích (法眼文益, Hōgen Moneki, 885 - 958) là thiền sư Trung Quốc, vị tổ khai sáng tông Pháp Nhãn trong hệ thống ngũ gia thất tông, môn đệ nối pháp của Thiền sư La Hán Quế Sâm và là thầy của Quốc sư Thiên Thai Đức Thiều. Sư là một trong những Thiền sư trội nhất của đời đó và vì vậy dòng Thiền của Sư sau được gọi là Pháp Nhãn tông mặc dù trước đó được gọi là Huyền Sa tông (Huyền Sa Sư Bị). Sư có 63 môn đệ ngộ huyền chỉ. Sư họ Lỗ, người Dư Hàn, xuất gia lúc 7 tuổi với đại sư Toàn Vĩ ở Tân Định Trí Thông Viện, thọ giới cụ túc năm 20 ở Khai Nguyên Tự, vùng Việt Châu, tỉnh Triết Giang.
📀 Sư chú mục vào giới luật, nghe Luật sư Hy Giác giảng dạy ở chùa Dục Vương tại Mậu Sơn Minh Châu, bèn đến đây học tập nghiên cứu chỗ ý chỉ u vi. Sư lại xem sách Nho, đến trường Văn Nhã. Hy Giác bảo: kẻ này là du hạ trong môn của ta. Do huyền cơ một phen dấy lên, những việc tạp nhạp đều buông hết, Sư chống gậy sang phương nam hành khước.
📀 Đến Phước Châu ở trong hội của Trường Khánh Huệ Lăng, Sư tuy chưa phát minh đại sự, mà chúng vẫn kính nể. Sư bèn kết bạn với Thiệu Tu, Hồng Tiến 3 người cùng dẫn nhau đi tham cứu.
📀 Đi đến viện Địa Tạng gặp trời trở tuyết, 3 người cùng xin ngụ tại đây. Trời lạnh, 3 người cùng vây quanh lò sưởi. Thiền sư La Hán Quế Sâm (trụ trì viện Địa Tạng) thấy liền hỏi: Đây là đi làm gì?
Sư thưa: Đi hành khước
Quế Sâm hỏi: Việc hành khước là thế nào?
Sư thưa: Chẳng biết
Quế Sâm bảo: Chẳng biết rất là thân thiết
Quế Sâm lại hỏi cả 3 người: Trong Triệu Luận nói: Trời đất cùng ta đồng gốc, vậy sơn hà đại địa cùng chính mình Thượng tọa là đồng hay khác?
Sư thưa: Khác
Quế Sâm đưa 2 ngón tay.
Sư nói: Đồng
Quế Sâm cũng đưa 2 ngón tay, rồi đứng dậy đi.
Đến tuyết tan, 3 người cùng đến từ biệt đi nơi khác.
Quế Sâm đưa ra đến cửa, hỏi: Bình thường Thượng tọa nói Tam giới duy tâm vạn pháp duy thức, vậy phiến đá dưới sân này, là ở trong tâm hay ở ngoài tâm?
Sư thưa: Ở trong tâm
Quế Sâm bảo: Người hành khước mắc cớ gì lại để phiến đá trên đầu tâm?
Sư bí không có lời để đáp, bèn dẹp hành lý vào chùa, xin ở lại tham cứu.
Sau hơn 1 tháng, Sư trình kiến giải nói đạo lý, vẫn bị Quế Sâm bảo: Phật pháp không phải thế ấy
Sư thưa: Con đã hết lời cùng lý rồi
Quế Sâm bảo: Nếu luận Phật pháp thì tất cả hiện thành
Qua câu nói ấy, Sư đại ngộ.
📀 Sau khi khai ngộ, 3 huynh đệ mỗi người trụ một nơi. Riêng Sư lập am ở châu Cam Giá. Hồng Tiến và Thiệu Tu muốn dạo khắp các tòng lâm ở miền Giang Biểu nên rủ Sư đồng đi. Đi đến Lâm Xuyên, Châu Mục thỉnh Sư trụ viện Sùng Thọ.
📀 Sư ở mấy nơi, nơi nào đồ chúng theo tham vấn thường xuyên không dưới 1000 người. Sư làm cho chánh tông của Huyền Sa hưng thạnh miền Giang Biểu. Sư theo cơ thuận vật gỡ kẹt dẹp tối, phàm nói tam muội các nơi, hoặc nhập thất trình kiến giải, hoặc đứng ra thưa hỏi, đều theo bệnh cho thuốc, tùy căn cơ ngộ nhập không thể ghi hết. Đến niên hiệu Hiển Đức năm thứ 5 (993) nhà Châu, ngày mười bảy tháng bảy năm Mậu Ngọ, Sư có chút bệnh. Quốc chủ đích thân đến thăm hỏi. Ngày mùng 5 tháng nhuần, Sư tắm gội xong, từ giã chúng ngồi kiết già thị tịch, nhan mạo như lúc bình thường. Sư thọ 74 tuổi, năm mươi bốn tuổi hạ. Vua ban sắc thụy là Đại Pháp Nhãn Thiền sư, tháp hiệu Vô Tướng.
Ngữ lục
📖 Pháp Nhãn Văn Ích Thiền Sư Ngữ Lục (法眼文益禪師語錄), 1 quyển 📖 Tông Môn Thập Quy Luận (宗門十規論), 1 quyển